Dziś parę słów na temat oświetlenia w fotografii studyjnej. Tym artykułem chciałbym zacząć ciąg wpisów o charakterze poradnika, głównie dla rozpoczynających swoją pracę w studio, ale mam nadzieję, że i trochę bardziej zaawansowani znajdą tu parę pożytecznych informacji.
Oświetlenie w fotografii można najbardziej ogólnie podzielić na zastane i dodane. Światłem zastanym nie będziemy się dzisiaj zajmować – jest to światło pochodzące bezpośrednio lub pośrednio ze słońca, ewentualnie z innych sztucznych źródeł światła, które znajdują się w naszej scenie (np. oświetlenie uliczne w nocy) i nad którym nie mamy pełnej kontroli. Zakładam, że pracując w studio, mamy możliwość wyeliminowania światła zastanego (a prawie każde studio taką możliwość zapewnia). Zajmiemy się zatem światłem dodanym, które w fotografii studyjnej pochodzi przede wszystkim ze studyjnych lamp błyskowych.
Światło twarde i miękkie
Oświetlenie studyjne ze względu na jego charakterystykę możemy podzielić na twarde i miękkie. Oświetlenie twarde jest silnie ukierunkowane, ostre i daje duży kontrast; granica pomiędzy światłem a cieniem jest wąska i doskonale widoczna.
(zdjęcie powyżej: stosunkowo ostre światło padające z beauty dish-a z gridem oddalonego od modelki o ponad 2 metry. Gdyby zastosować mniejsze źródło światła, np. czaszę 17cm, światło byłoby jeszcze ostrzejsze.)
Oświetlenie miękkie jest rozproszone, daje obraz o znacznie mniejszym kontraście, a przejście pomiędzy światłem a cieniem jest dużo szersze i gradientowe; granica pomiędzy światłem a cieniem jest zatarta.
O twardości światła decyduje przede wszystkim jego wielkość względna, czyli stosunek wielkości źródła światła do odległości od celu. Najtwardsze jest światło punktowe – w fotografii studyjnej uzyskiwane np. za pomocą snoota, czyli strumienicy. Zastosowanie czaszy 17cm nadal da nam światło twarde, choć mniej niż przy strumienicy. Do uzyskania miękkiego światła stosujemy softboxy lub parasolki. Większy softbox da bardziej miękkie światło niż mniejszy; z drugiej strony, jeśli ten sam softbox odsuniemy od fotografowanego obiektu, jego względna wielkość zmniejszy się a światło stanie się ostrzejsze.
Dodatkowym sposobem zmiękczania światła jest zastosowanie tkaniny zmiękczającej – światło przechodząc przez taką tkaninę załamuje się w różnych kierunkach, dając jeszcze bardziej miękkie oświetlenie. Typowym softboxie stosuje się dwa takie dyfuzory – po ich usunięciu światło będzie bardziej ostre, mimo iż wielkość źródła światła nie uległa zmianie. Odwrotnie, zastosowanie grida, czyli plastra miodu, zwiększy twardość światła, bo zmniejszy się jego rozproszenie.
Tradycyjnie do fotografii portretowej i buduarowej, a taką się głównie zajmuję, stosuje się oświetlenie miękkie – jednak nie zawsze. Często męskie portrety oświetla się twardym światłem, które lepiej wydobywa teksturę i nadaje twarzy więcej ekspresji. Warto również pamiętać, że światło może być miękkie w jednym kierunku, a ostre w drugim – np. softbox typu strip da w osi długiej światło miękkie, a w swojej osi krótkiej – światło twarde. W fotografii buduarowej ostrym światłem operuje znakomity fotograf Damien Lovegrove i osiąga niesamowite efekty. W fashion z kolei modne stały się zdjęcia z wykorzystaniem lampy pierścieniowej dającej charakterystyczne, bardzo ostre światło.
(zdjęcie powyżej: światło lampy studyjnej zostało odbite od ściany znajdującej się za modelką. W ten sposób powstało ogromne źródło światła odbitego, które daje bardzo miękkie oświetlenie pozbawione ostrych przejść tonalnych).
Kierunek padania światła
Oświetlenie studyjne można również podzielić pod względem kierunku, z jakiego pada na fotografowany obiekt w stosunku do linii aparat – model. Oczywiście, kierunków pośrednich jest nieskończenie wiele, a każdy kierunek pośredni przejmuje część cech swoich ‚rodziców’. I tak rozróżniamy:
Oświetlenie przednie
W tym typie oświetlenia światło pada zgodnie z linią łączącą aparat i fotografowany obiekt. Tej definicji najbardziej odpowiada światło z lampy pierścieniowej, która umieszczona jest wokół obiektywu. Oświetlenie przednie co do zasady spłaszcza obiekt, zaciera jego strukturę, tworzy bardzo mało cieni. Nie nadaje się zatem specjalnie do zdjęć typu fashion – bo nie pozwala na wydobycie faktury ubrań – jest za to bardzo popularne w fotografii beauty, w postaci oświetlenia typu Paramount (omówię je w następnym wpisie)
(zdjęcie powyżej: oświetlenie przednie, typu Paramount. Resztę oświetlenia stanowi światło kontrowe i oświetlenie tła)
Oświetlenie boczne
Pod względem charakteru jest w dużej mierze przeciwieństwem poprzedniego. Światło pada prostopadle do osi optycznej obiektywu, czyli linii łączącej aparat z fotografowanym obiektem. Takie oświetlenie maksymalnie wydobywa fakturę materiału, dlatego sprawdza się w fotografii fashion. W fotografii portretowej daje bardzo mocne cienie, co może być użyte dla uzyskania dramatycznego efektu; po odpowiednim wypełnieniu można takie oświetlenie stosować i do zupełnie normalnych portretów.
(zdjęcie powyżej: oświetlenie boczne, nadające zdjęciu wrażenie tajemniczości. Połowa twarzy modelki jest ukryta w cieniu).
Oświetlenie przednio-boczne, pośrednie w stosunku do dwóch powyższych, zawiera część cech każdego z nich jest najczęściej stosowanym światłem w fotografii portretowej.
Oświetlenie tylne
jest to oświetlenie konturowe albo kontrowe. Pozwala uwidocznić jedynie kontur, zarys fotografowanego obiektu. Rzadko bywa oświetleniem kluczowym. Tymczasem jest to piękny sposób oświetlenia zwłaszcza w fotografii kobiecej, bardzo niedoceniany przez początkujących fotografów. Oczywiście, aby móc pełnić rolę światła kluczowego, trzeba je podnieść nieco ponad fotografowany obiekt – tak, by uzyskać światło tylno-górne. Takie oświetlenie świetnie sprawdza się w w fotografii bodyscape, jak również w fotografii sensualnej. Światło padające z okna znajdującego się za modelką potrafi wspaniale podkreślić kształty jej ciała.
(zdjęcie powyżej: światło tylne, a właściwie tylno-górno-boczne, ale z przeważającą komponentą światła tylnego, pozwala pięknie modelować ciało modelki. Oczywiście, jest tu również wiele światła wypełniającego – odbitego od białych ścian pomieszczenia.)
Oświetlenie górne
Pod względem charakterystyki jest bardzo zbliżone do bocznego, jako że i ono pada pod kątem 90st w stosunku do osi optycznej obiektywu. W fotografii portretowej z góry i z tyłu modela często ustawia się oświetlenie włosów, tzw, hair light. Można je również w niektórych przypadkach stosować jako oświetlenie kluczowe – ma to tę zaletę, że jest w ten sposób wykorzystywane rzadko i zdjęcia takie mają większą szansę wyróżnić się z tłumu.
(zdjęcie powyżej: oświetlenie górne świetnie nadaje się do uzyskania nietypowych efektów)
Oświetlenie dolne
Jest to oświetlenie wybitnie efektowe. W fotografii portretowej służy do nadania twarzy demonicznego, dziwnego wyglądu. Wydaje się najbardziej nienaturalne ze wszystkich rodzajów oświetlenia, jako że w naturalnych warunkach praktycznie nigdy nie występuje.
(oświetlenie dolne – tu jego mocny wydźwięk złagodziły silne kontry, które częściowo wypełniły cienie; dodatkowo światło było odsunięte od modelki. Im bliżej modelki przysuniemy źródło światła, tym bardziej demoniczny efekt uzyskamy).